Wiadomo, że już w XIX wieku na tym terenie wykonywane były wykopy przez pasjonatów historii zainteresowanych zbadaniem tajemniczego miejsca. Jak świadczą o tym publikowane zapiski głównie wykopywano kości, cegły i spalone belki. W początku XX wieku na grodzisko trafił archeolog Włodzimierz Demetrykiewicz, który w 1903 roku założył wykop w miejscu istniejących jeszcze wtedy pozostałości kolegiaty. Wśród materiałów zabytkowych pozyskał fragmenty ceramiki średniowiecznej, kości zwierzęce i zwęglone belki. Przede wszystkim jednak odnotował odnalezienie śladów okazałej ciosowej budowli romańskiej, którą identyfikował ze znaną ze źródeł kolegiatą św. Pawła.

Ponad pół wieku później, w 1958 roku, rozpoczęto planowe badania grodziska. Pracami archeologów z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN (obecnie Instytut Archeologii i Etnologii PAN) kierował Krzysztof Dąbrowski. Badania zakończono w 1965 roku. Podczas tego pierwszego etapu prac założono wiele wykopów archeologicznych, rozpoznano nawarstwienia i ustalono wstępną chronologię grodziska na okres X-XIV wieku. Do najważniejszych osiągnięć należy zaliczyć odsłonięcie fundamentów kolegiaty romańskiej i wieży wzniesionej na wałach oraz rozpoznanie kolejnych faz umocnień grodu. Podczas prac pozyskano zabytki datowane na okres X-XIV wieku. Interesujące okazały się zarówno tysiące zabytków wydzielonych jak i zabytki masowo występujące w badaniach stanowisk z okresu średniowiecza, dziesiątki tysięcy fragmentów ceramiki i kości zwierzęcych. Wszystkie pokazują nam codzienne życie mieszkańców grodu.

Ponad pół wieku później, w 1958 roku, rozpoczęto planowe badania grodziska. Pracami archeologów z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN (obecnie Instytut Archeologii i Etnologii PAN) kierował Krzysztof Dąbrowski. Badania zakończono w 1965 roku. Podczas tego pierwszego etapu prac założono wiele wykopów archeologicznych, rozpoznano nawarstwienia i ustalono wstępną chronologię grodziska na okres X-XIV wieku. Do najważniejszych osiągnięć należy zaliczyć odsłonięcie fundamentów kolegiaty romańskiej i wieży wzniesionej na wałach oraz rozpoznanie kolejnych faz umocnień grodu. Podczas prac pozyskano zabytki datowane na okres X-XIV wieku. Interesujące okazały się zarówno tysiące zabytków wydzielonych jak i zabytki masowo występujące w badaniach stanowisk z okresu średniowiecza, dziesiątki tysięcy fragmentów ceramiki i kości zwierzęcych. Wszystkie pokazują nam codzienne życie mieszkańców grodu.

W trakcie wykopalisk prowadzono także badania pozwalające na rekonstrukcję środowiska w którym założono gród i towarzyszące osady. Określono hipotetyczny przebieg rozwoju umocnień grodowych i zmiany zachodzące w zagospodarowaniu terenu. Przygotowano również koncepcję stworzenia rezerwatu archeologicznego na terenie grodziska. W 1982 roku do Kalisza powróciła ekipa archeologów z IHKM PAN (ob. IAE PAN).

W trakcie wykopalisk prowadzono także badania pozwalające na rekonstrukcję środowiska w którym założono gród i towarzyszące osady. Określono hipotetyczny przebieg rozwoju umocnień grodowych i zmiany zachodzące w zagospodarowaniu terenu. Przygotowano również koncepcję stworzenia rezerwatu archeologicznego na terenie grodziska. W 1982 roku do Kalisza powróciła ekipa archeologów z IHKM PAN (ob. IAE PAN).

Pracami tego etapu kierował Tadeusz Baranowski. W trakcie badań trwających do 1992 roku założono kilka wykopów w obrębie kolegiaty oraz na majdanie grodziska. Rozpoznano stan zachowania reliktów kolegiaty. W założonych wykopach rozpoznano stratygrafię zachowanych murów kościoła, posadowienie fundamentów. Zweryfikowano również znalezione wcześniej pozostałości tzw. grobów Mieszka Mieszkowica i Mieszka III. W wyniku drobiazgowej analizy dokumentacji wcześniejszych badań oraz przeprowadzonych w obrębie kolegiaty prac weryfikacyjnych, zidentyfikowano pozostałości najwcześniejszego, drewnianego kościoła datowanego na X-XI wiek. Podczas badań na majdanie grodziska odkryto ślady cmentarzyska kurhanowego z okresu VIII-IX wieku związanego z najstarszą fazą osadniczą terenu w okresie wczesnego średniowiecza. Ostatni etap badań grodziska w latach 2006-2007 związany był z pracami nad stworzeniem skansenu archeologicznego. Założono dwa niewielkie wykopy przy reliktach wieży kamiennej oraz w planowanym miejscu posadowienia rekonstrukcji bramy grodu. W tym ostatnim miejscu rozpoznano fragmenty umocnień datowane na XI wiek. Prace te pozwoliły na rekonstrukcję zatokowego położenia bramy grodu w tym okresie.

Dariusz Wyczółkowski