Rekonstrukcja palatium książęcego z XII-XIII w.
W trakcie badań kaliskiego grodu zarejestrowano wiele obiektów świadczących o przeznaczeniu terenu wewnątrz grodu dla celów osadniczych. Najwcześniejsze ślady domostw można datować na fazę związaną z przebudową grodu w okresie wczesnopiastowskim (X/XI w). Pozostałości domów odkryto w pobliżu kolegiaty. Współczesny odkrytym chatom drewniany kościół znajdował się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Uwagę zwraca duży obiekt z paleniskiem umieszczonym wewnątrz o wymiarach około 6,2 m × 4,6 m. Wszystkie odsłonięte obiekty mieszkalne wraz z drewnianym kościołem datowane są na XI wiek. Znajdowały się one w części grodu wydzielonej wewnętrznym wałem. Prawdopodobnie w tym rejonie należałoby się spodziewać budynku przeznaczonego dla księcia bądź książęcego namiestnika zarządzającego grodem czy też okręgiem grodowym. Wiadomo, że wobec dużego znaczenia kaliskiej warowni już w XI wieku siedziba ta niewątpliwie znajdowała się na terenie grodu. Świadczyć o tym może również pośrednio znalezisko ołowianej bulli Izjasława I księcia turowskiego, nowogrodzkiego i Wielkiego Księcia Kijowskiego z II połowy XI wieku. Niektórzy historycy wskazują Kalisz jako miejsce ewentualnego pobytu Izjasława w czasie, kiedy wygnany z Kijowa przebywał w Polsce. Dla okresu po przebudowie grodu i zlikwidowaniu wału wewnętrznego w jego północno – wschodniej części w początku XII wieku, trudno ustalić miejsce wzniesienia reprezentacyjnego budynku przeznaczonego dla księcia. Dotychczas nie odnaleziono jego śladów.
Rekonstrukcja grodu Kalisz-Zawodzie w XII-XIII w. – widok od strony wschodniej
Największe zmiany w rozplanowaniu wnętrza kaliskiego grodu zaszły w II połowie wieku XII, kiedy Kalisz dostał się we władanie księcia Mieszka III. Ten ambitny i bardzo aktywny politycznie władca był zapewne pomysłodawcą projektu rozbudowy ośrodka i stworzenia w Kaliszu silnego ośrodka władzy książęcej. Niewątpliwie w sferze praktycznej miała temu służyć przebudowa umocnień grodu. W sferze symboliki władzy niewątpliwie zamiar ten realizowany był przez inwestycje na terenie grodu i na terenie całego ośrodka. Wydaje się, że podjęte zostały prace nad przekształceniem Kalisza na wzór ośrodków średniej wielkości- Kruszwicy czy Włocławka. Druga połowa XII wieku jest to okres rozwoju osad związanych z grodem przede wszystkim osady rzemieślniczo – handlowej (ob. Kalisz – Stare Miasto). Osada rozwinęła się również na lewym brzegu doliny Prosny przy ufundowanym najprawdopodobniej przez Mieszka III, kościele św. Gotarda. Wewnątrz grodu, około połowy XII wieku, została wzniesiona z fundacji Mieszka III kolegiata św. Pawła w której pochowany został syn Mieszka Starego, Mieszko (zm. 1193), być może także kolejny syn Bolesław zabity w bitwie nad Mozgawą (zm. 1195) oraz sam książę w 1202 roku. Przypuszczalnie oprócz kolegiaty wewnątrz warowni wzniesiono ceglaną wieżę na wale zachodnim oraz siedzibę książęcą – palatium. Ślady wieży odkryto w trakcie badań archeologicznych w 1961 roku. Wzniesiono ją z cegły i zapewne była pomyślana jako wieża ostatniej obrony (bergfried, stołp, donżon), będąc równocześnie wyraźnym znakiem statusu władającego grodem księcia. W 1965 roku, w wykopach założonych przy południowym wewnętrznym wale, odsłonięto warstwy gruzu ceglanego oraz pozostałości obiektów wzniesionych przy użyciu cegły. Według odkrywców były to pozostałości budowli pochodzącej z XIII czy może nawet XIV wieku.
Gród XII XIII w. oraz miejsce kolegiaty wieży i palatium (oprac. D. Wyczółkowski)
Biorąc pod uwagę najnowsze datowanie ceglanej architektury wrocławskiego grodu na Ostrowie Tumskim na okres II połowy XII wieku, wydaje się, że i w przypadku grodu kaliskiego można zastanowić się nad możliwością podobnego datowania znajdujących się tu ceglanych budowli. Niestety problem definitywnego określenia kiedy wzniesiono na grodzie ceglane budowle należy odłożyć do czasu przeprowadzenia badań weryfikacyjnych. Potrzeba ich wydaje się konieczna również ze względu na zaginięcie części dokumentacji oraz części materiałów zabytkowych związanych z badaniami obu obiektów. Wydaje się jednak, że za Tadeuszem Baranowskim możemy próbować lokalizować w południowej części grodu budynku książęcego palatium. Jego wzniesienie wiązałoby się z przekształceniem warowni w nowoczesną jak na ówczesne czasy siedzibę książęcą ze świątynią, wieżą, bramą wjazdową zaopatrzoną w żuraw podnoszący most oraz z budowlą reprezentacyjną jako elementami modernizacji drewniano – ziemnej architektury obronno- rezydencjonalnej.
Dariusz Wyczółkowski
© MOZK 2024 | BEVEL STUDIO