Wieża obronna – XII-XIII w.

Rekonstrukcja wieży z XII-XIII wieku

Relikty wieży obronnej odsłonięto w trakcie badań archeologicznych w 1961 roku na zachodnim odcinku wałów. Miejsce wykopu wybrano sugerując się wynikami przeprowadzonych wcześniej geofizycznych elektrooporowych badań grodziska. Widoczne miejsce zmian oporności gruntu sugerowało istnienie obiektu wzniesionego w tym miejscu na nawarstwieniach wczesnośredniowiecznego wału.

Odsłonięte fundamenty wieży (archiwum IAE PAN)

W trakcie prac odsłonięto fundamenty wieży. Wykonano je z głazów narzutowych nieobrobionych, nieregularnych, o rozmiarach od 0,5 do 1,0 m średnicy. Odsłonięte pozostałości fundamentu miały szerokość dochodzącą do 3 m i były nieregularne. Północna ściana miała długość 9,6 m, zachodnia 11,0 m, południowa 9,3 m a wschodnia 9,0 m. Jej odkrywcy stwierdzili, iż fundamenty wieży posadowiono na reliktach dwóch wałów: wcześniejszego, przekładkowego datowanego na XI wiek oraz wału o konstrukcji skrzyniowej, oblicowanego płaszczem kamiennym z XII wieku. Należy jednak podkreślić, że relacja między wieżą i wałami nie jest całkiem jasna. Ze względu na odkryte fundamenty wieży nie przeprowadzono tutaj do końca prac badawczych ponieważ ich dalsze prowadzenie związane byłoby z koniecznością rozbiórki kamiennej podwaliny. Wykonany wykop w pobliżu fundamentów pozwolił stwierdzić, że wieża faktycznie częściowo została postawiona na reliktach wału przekładkowego, oraz że miąższość nawarstwień kulturowych ponad calcem zarejestrowanym na poziomie 101,60-102,00 m n.p.m. wynosi nieco ponad 4 metry. Z uwagi na zachowanie reliktów wieży jedynie na poziomie fundamentu nie jest możliwe jej ścisłe datowanie. Trudno również rekonstruować jej konstrukcję nadziemną. Sam fundament nie zachował śladów jakiegokolwiek spoiwa; można jedynie przypuszczać, biorąc pod uwagę jako analogię fundamenty kolegiaty, że wyższe warstwy kamienia były spajane gliną.

Położenie wieży na tle grodziska (oprac. D. Wyczółkowski)

W trakcie badań w warstwach rozbiórkowych silnie przesyconych drobnym ceglanym pyłem odkryto liczne fragmenty cegieł, w tym niektóre ze śladami glazury. Z tego powodu część badaczy skłania się do przypuszczenia, że wieża została wzniesiona z tego właśnie budulca. Z uwagi na zastosowanie cegły w literaturze naukowej obecne jest przeświadczenie, że została ona zbudowana dopiero w okresie XIV w., kiedy Zawodzie stało się siedzibą rycerską. Wydaje się jednak, że należy jej budowę rozpatrywać jako element wznoszonej za czasów Mieszka Starego siedziby książęcej. Za przykład rekonstrukcji powinny posłużyć inne wczesne książęce siedziby (np. Wleń, Legnica czy Wrocław), z których najlepiej przebadana wydaje się być rezydencja we Wrocławiu. Zwraca tu naszą uwagę współistnienie reprezentacyjnej monumentalnej siedziby książęcej, kościoła oraz obronnych wież. Co jest szczególnie interesujące, budowę ceglanych, reprezentacyjnych budowli na wrocławskim Ostrowie Tumskim, najnowsza literatura przesuwa z wieku XIII na 2 połowę XII stulecia. W przypadku kaliskiego grodu znane są obecnie dwa elementy takiego rezydencjonalnego założenia, a mianowicie wieża posadowiona na wale oraz kolegiata, będąca w zamierzeniach Mieszka III rodzajem rodzinnego, dynastycznego mauzoleum.

 

Dariusz Wyczółkowski

© MOZK 2024  |  BEVEL STUDIO